اهمیت حفظ محیط زیست در طول زندگی (سواد محیط زیست برای کودکان و نوجوانان)

 محیط زیست از نقطه نظر معنی لغت به معنی اطراف است. درواقع محیط زیست یعنی تمام موجودات زنده و غیر زنده بر روی سیاره زمین. بدین ترتیب حتی شخص شما نیز بخشی از محیط زیست هستید. به عبارت دیگر محيط زیست، محیطي است که شامل هوا ، آب ، خاك ، منابع طبيعي ، گياهان ، جانوران ، انسان و روابط بين آنها می باشد. هر نیرو ، ماده یا شرایطی که زندگی یک موجود را در هر مسیر احاطه کند و بر روی آن تاثیر بگذارد، به عنوان یک عامل محیط زیست به شمار می‌رود که ممکن است زنده یا غیر زنده باشند. بدین ترتیب داشتن سواد محیط زیست یعنی شناخت ماهیت، چگونگی بروز مشکل و درک اهمیت حفظ محیط زیست، برای تک تک ساکنین این کره خاکی بسیار مهم می باشد.

ما انسان ها  برای زنده ماندن و خوب زندگی کردن، به حیات وحش و تنوع زیستی گیاهی و جانوری وابسته ایم. ما به منابع زیستی موجود در کره زمین، برای رفع نیاز بیش از 8 میلیارد انسان وابسته ایم. اما طبیعت نیز برای زنده ماندن و حفظ تعادل میان اجزای مختلف خود نیازهای مخصوص به خود را دارد. با این وجود انسان ها آنقدر در طبیعت دست کاری کرده اند که ممکن است تصور کنیم طبیعت مطیع ما انسان ها است. در حالیکه اگرچه فعالیت های ما می تواند صدمات جبران ناپذیری به طبیعت وارد کند، ولی ما باید مراقب آن باشیم. چرا که ما همه در یک زنجیره زندگی قرار داریم و وقتی به پیوند های این زنجیره آسیب برسانیم، در واقع به پیوند زندگی که همه موجودات را با هم متحد می کند صدمه زده ایم. برای مثال سلامت آب و یا هوا که هر انسانی برای زنده ماندن مستقیما به آنها نیاز دارد وابسته به حضور و زندگی طبیعی و سالم گیاهان و حیوانات آن منطقه و حتی مناطق دیگر می باشد.

امروزه فعالیت های مضر بشر، موجب انقراض صدها هزار گونه جانوری و گیاهی در مدتی کوتاه شده است و ما باید برای حفظ سلامت زندگی خودمان و فرزندان مان هم که شده، این اقدامات را به نحوی متوقف کنیم. درواقع ما برای بقای خودمان هم که شده ، باید از حیوانات و گیاهان وحشی و اکوسیستم اطرافمان محافظت کنیم. محیط زیست اطراف ما میراث طبیعی گرانبهایی است که باید به صورت خردمندانه و پایدار از آن استفاده کنیم و با این روش از خودمان محافظت کنیم.

یکی از مهمترین دلایل آسیب به محیط زیست سوء استفاده از آن برای کسب درآمد است. انسان ها زمین های جنگلی زیادی را برای مصارف کشاورزی و ساختمانی نابود می کنند. همچنین نسل حیوانات زیادی را برای مصارف مختلف حتی تفریحی نابود کرده اند که همه اینها باید متوقف شود. از همین رو در مقاله راه های کسب درآمد دوستدار محیط زیست تلاش کرده ایم ایده ها و روش هایی که می توانیم در عین احترام و محافظت از محیط زیست کسب درآمد داشته باشیم را برای شما معرفی نماییم.

هوا، مهم ترین نیاز انسان در محیط زیست

هوا در اطراف ما است ، اما ما نمی توانیم آن را ببینیم. هوا مخلوطی از گازهای مختلف است. هوای موجود در جو زمین تقریباً از 78 درصد نیتروژن و 21 درصد اکسیژن تشکیل شده است. همچنین مقادیر کمی از گازهای دیگر مانند دی اکسید کربن ، نئون و هیدروژن در هوا وجود دارد.

البته اگر دقیقتر بررسی کنیم در حالی که هوا بیشتر گاز است تنها از گاز تشکیل نشده است و مقدار زیادی ذرات ریز نیز در خود جای داده است. ذرات موجود در هوا را آئروسل می نامند. برخی از آئروسل ها مانند گرد و غبار به طور طبیعی هنگام وزش باد از روی زمین به درون آن وارد می شوند ولی دوده ، دود و سایر ذرات ناشی از اگزوز خودرو و دود کارخانه جات و نیروگاه ها نیز درون هوا وجود دارد که در واقع عوامل اصلی آلودگی هوا به شمار می روند.

سلامت هوا برای موجودات زنده مهم و ضروری است. انسان ها و حیوانات و حتی گیاهان به هوا برای تنفس نیاز دارند. در حین تنفس ، یک موجود زنده از هوا اکسیژن دریافت کرده و دی اکسید کربن از خود خارج می کند. هر چند که این فرایند در گیاهان برعکس است. آنها دی اکسیدکربن را طی فرایندی به نام فوتوسنتز در برگ های خود به اکسیژن تبدیل می نمایند. فرایند تنفس به حیوانات و گیاهان انرژی می دهد تا زندگی کنند و رشد کنند.

دی اکسید کربن گازی بخش کمی از هوا را تشکیل می دهد و می تواند هم خوب و هم بد باشد. این گاز برای فرایند فوتوسنتز در گیاهان مفید است ولی زمانی که خودروها و کارخانه جات ها زغال سنگ ، سوخت های فسیلی مانند نفت و یا بنزین را می سوزانند مقدار زیادی CO₂ تولید می شود که این حجم از آن گاز برای محیط زیست بسیار مضر است.

 

اثرگلخانه ای:

همه ما پرورش گیاهان را در گلخانه ها دیده ایم. اصلی ترین کارکرد یک گلخانه، توانایی به دام انداختن و محبوس کردن هوای گرم است. تا از این طریق، به جلوگیری از اتلاف انرژی کمک کند. امواج ماورا بنفش نور خورشید به راحتی از سقف شیشه ای گلخانه عبور می کند و گیاهان و سطوح آن را جذب می کنند. بازتاب انرژی از سطوح به صورت امواج مادون قرمز است که قادر به خروج کامل از شیشه گلخانه نیست و درنتیجه در آنجا حبس می شوند. بدین ترتیب دمای هوای داخل گلخانه بالا رفته و گیاهان در فصل زمستان می توانند در آن به خوبی رشد کنند.

به دلیل تشابه سازوکار به فرآیند تبادل اشعه های نور خورشید در هنگام ورود به جو زمین و موقع خروج از جو، به فرایند گرم شدن ناشی از افزایش گازهایی مثل دی اکسی کربن اثر گلخانه ای گفته می شود. در حالت های ساده تر، اتاق خودرو یا فضای داخل گلخانه ها با عبور نور خورشید از شیشه های شفاف گرم می شوند. در مقیاس بزرگ تر، این اتفاق برای کره زمین می افتد. چرا که گازهایی پیرامون کره زمین منتشر می شوند که کار شیشه را در گلخانه انجام می دهند و اجازه خروج امواج مادون قرمز نور خورشید را از جو زمین به صورت کامل نمی دهند و همین امر باعث بالا رفتن دمای زمین می شود. به این گازها، گازهای گلخانه ای می گویند.

شناخته شده ترین گازهای گلخانه ای بخار آب، دی اکسید کربن، متان و اکسید نیتروژن است. که از این میان دی اکسید کربن شایع ترین و اثر گذارترین گاز گلخانه ای است.

در طول روز، خورشید در جو می درخشد. سطح زمین در زیر نور خورشید گرم می شود. شب هنگام ، سطح زمین سرد می شود و گرما را به هوا باز می گرداند. اما بخشی از گرما توسط گازهای گلخانه ای در جو به دام می افتد. اتمسفر زمین بخشی از گرمای خورشید را به دام می اندازد و مانع از خروج مجدد آن به فضا در شب می شود که با به زنده ماندن موجودات روی زمین کمک می کند. اما گازهای گلخانه ای زیاد می تواند باعث گرم شدن بیش از حد شود. که به این پدیده گرمایش جهانی می گویند.

 

آلودگی هوا:

آلودگی هوا ترکیبی از مواد طبیعی یا مصنوعی (ساخته دست انسان) در هوایی است که استنشاق می کنیم. هرنوع تغییر فیزیکی، شیمیایی یا زیستی درکیفیت هوا، چه آن را ببینیم و چه نبینیم را آلودگی هوا می نامیم. جنس این آلودگی ها می تواند جامد، مایع، گاز و یا تشعشع باشد.

 

عوامل ایجاد آلودگی هوا

• عوامل طبیعی:

فعالیتها و فوران آتشفشانها، آتش سوزی در جنگل، ذرات معلق بلند شده از روی زمین با جریان هوا، پرتو زایی مواد رادیواکتیوی مانند گاز رادون که به طور طبیعی در خاک هستند، گاز سمی حاصل از پوسیدگی های میکروبی و متلاشی شدن پیکر جانداران همگی آلودگی حاصل از فرایندهای طبیعی هستند که معمولا منجر به آلودگی همه گیر با آثار جهانی نمی شوند و اثراتشان محلی باقی می مانند.

• عوامل انسان ساز (که در نتیجه ی دخالت انسان در طبیعت اتفاق می افتد):

ذرات معلق ناشی از معدنکاوی و ذوب کاری، فعالیت های ساخت و ساز و تخریب، حمل و نقل، گرم کردن ساختمان ها، مکان های دفن پسماند (تولید گاز متان و …)، تجمع کود، آفت کش ها و گازهای گلخانه به خاطر کشاورزی، فعالیت های نظامی (آزادسازی گازه های سمی در دوره های تمرینی و آموزشی)، سیگار کشیدن و..

از زاویه ای دیگر آلودگی هوا به طور معمول به دو گونه است:

آلودگی هوا در فضای باز و آلودگی هوا در داخل ساختمان

آلودگی در هوای باز شامل :

• ذرات ریز معلق در هوا حاصل از سوزاندن سوخت های فسیلی ( نفت و ذغال سنگی که برای تولید انرژی استفاده قرار می گیرد).
• گازهای مضر (دی اکسید گوگرد، اکسید نیتروژن، مونوکسید کربن، بخارات کربن و غیره)
• ازن سطح زمین (واکنش اکسیژن و منو اکسید کربن به عنوان یکی از اجرای اصلی دود شهری)
• دود دخانیات

آلودگی هوا در ساختمان (فضای بسته):

ازآنجایی که عموم مردم، بیشترین وقت خود را داخل ساختمان سپری می کنند، کیفیت هوای فضای بسته، اهمیت ویژه ای دارد؛ خصوصا اینکه اکثر مواقع هوای داخل ساختمان به دلیل عدم جریان و تهویه مناسب، دارای کیفیتی بدتر از هوای بیرون است.

سوخت های فسیلی که برای گرمایش و پخت و پز استفاده می شود، گازهای سمی تولید می کنند. در ساختمان های اداری و دستگاههایی مانند فتوکپی و … نیز مقادیر زیادی گازهای سمی تولید می کنند. همچنین دود سیگار و دیگر انواع دخانیات، گازهای سمی متصاعد شده از اثاثیه منزل بخاطر اجزایی همچون پشم شیشه، تخته های سه لایه، فیوم های عایق بندی، چسب های مختلف، همچنین مواد ساختمانی مثل آزبست و….آلودگی های زیستی مثل انواع کپک، قارچ، مخمر و باکتری هایی که هرکدام دستگاه تنفس را به نوعی تحریک کرده و زمینه ساز بیماریهای آلرژیک و پوستی هستند. گاز رادونی که از کف ساختمان ها خارج می شود. در این بین، دود انواع دخانیات و گاز رادون اهمیت بیشتری نسبت به بقیه دارند.

 

تغییرات اقلیمی یا تغییرات آب و هوا

اقلیم، میانگین شرایط آب و هوایی را که در یک زمان خاص از سال در یک منطقه انتظار می رود ، توصیف می کند. خیلی چیزها کنار هم می آیند تا اقلیم یک محل را به وجود آورند. چه میزان آفتاب دریافت می کند، چقدر به استوا نزدیک است؟ آیا معمولاً بارانی است یا معمولاً خشک است؟ آیا معمولاً گرم است یا معمولاً سرد؟ ارتفاع آن چقدر است؟ و چقدر به دریا نزدیک است؟ و حتی تنوع گیاهی و جانداران آن منطقه هم در این میان نقش ایفا می کنند.

تغییرات آب و هوایی عبارت است از تغییرات تدریجی در مشخصه های آب و هوایی، فیزیکی و جغرافیایی کره زمین. یکی از مهمترین دلایل به وجود آمدن تغییرات عجیب آب و هوایی، گرم شدن کره زمین به واسطه فعالیت های انسانی است.  تغییرات آب و هوایی جهانی از جمله تغییرات دمای متوسط ​​بلندمدت (گرم شدن زمین) درکل کره زمین می تواند تاثیرات بسیاری در وضعیت اکوسیستم زندگی حیوانات و گیاهان داشته باشد. تاثیراتی که اغلب مثبت نبوده و زندگی جانداران و در نتیجه تعادل چرخه های زندگی زیادی را تحت الشعاع قرار می دهند. از همین رو مهم است که مراقب سیاره خود و همه راههای تغییر آن باشیم.

 

پیامدهای تغیر اقلیم

اقلیم طی زمان تغییر می کند ولی گرم شدن هوای زمین بخصوص به دلیل پدیده گلخانه ای، این تغییرات را از حد معمول سریع تر کرده است. از همین رو باید پیامدهای این تغییر اقلیم را با دقت بیشتری مورد بررسی و مراقبت قرار دهیم:

• بالا آمدن سطح آب دریاها، اقیانوس ها و نواحی ساحلی

یخ های قطب جنوب بخش بسیار مهم اکوسیستم اقلیم کره زمین است که بازخوردهای مهمی را در سراسر جو، اقیانوس و زمین کنترل می کنند. در حال حاضر بر اثر گرم شدن زمین، یخچال های طبیعی بیشتری در حال ذوب شدن هستند و سطح جهانی آب ها در حال افزایش است. با بالا آمدن سطح آب دریاها سطح وسیعی از زمین های ساحلی به زیر آب خواهند رفت و زندگی تعداد زیادی تحت الشعاع قرار خواهد گرفت.

• تغییر الگوی بارش

تغییر اقیلم موجب کاهش بارش برف در زمستان می شود که بر الگوی فصلی جریان آب رودخانه ها تاثیر می گذارد. به این ترتیب تغییر الگوی بارش می تواند بر تمامی فعالیت هایی که از آب استفاده می کنند، پیامدهای منفی داشته باشد. گرم شدن زمین بغیر از کمیت و میزان بر روی کیفیت آب هم تاثیر می گذارد و در نهایت هزینه تصفیه آب افزایش می یابد. از سوی دیگر، در اثر بالا رفتن دما، میزان تبخیر در رودخانه ها افزایش می یابد و همین میزان آب شیرین موجود را هم کاهش می دهد.

• به خطر افتادن امنیت غذایی

پدیده گرمایش جهانی می تواند بر تولید انواع محصولات باغی و کشاورزی که عمده ترین منابع غذایی انسان ها را تشکیل می دهند، آسیب برساند. در صورت افزایش دمای کره زمین در آینده برخی از نقاط زمین دچار کاهش بازدهی صنعت کشاورزی و برخی دیگر شاهد افزایش راندمان این صنعت خواهند بود. بسیاری از مناطقی که هم اکنون نیمه خشک اند، مانند بسیاری از قسمت های آفریقا آن قدر داغ یا خشک می شوند که در واقع بیابان شده و کشت محصولات زراعی در آنها ناممکن می شود. کشورهای دارای اقلیم معتدل به طرز عجیبی احتمالا هم دچار سیلاب و هم خشکسالی در زمان های متفاوت سال می شوند.

• پیامدهای بهداشتی و سلامتی برای انسان

تغییرات آب و هوایی بخصوص گرم شدن هوا به طرق مختلف بر سلامتی انسان ها می تواند موثر باشد. در ادامه به چند نمونه از این شرایط اشاره می کنیم:

• شیوع انواع بیماری های واگیردار و مسری مانند پشه آنوفل ماده به عنوان ناقل بیماری مالاریا در آب و هوای گرمتر
• فعالیت بیشتر سیستم گردش خون برای خنک نگه داشتن دمای بدن که باعث مشکل در افرادی با ناراحتی قلبی می شود.
• هوای گرم باعث افزایش غلظت گاز ازن در اطراف زمین می شود که این امر برای بیماران ریوی مشکل ساز خواهد بود.
• با کاهش منابع آب شیرین، ذخایر آبی و بهداشت آب نیز تغییر می یابد. این امر باعث می شود که دسترسی به آب آشامیدنی و آب مورد نیاز برای نوشیدن و حتی شست شو کاهش یابد.
• کاهش کارایی سیستم های فاضلاب محلی سبب تجمع بیشتر باکتری ها و دیگر موجودات ذره بینی در ذخایر آب سرد می شود
• کمبود آب مردم را به استفاده از منابع آب با کیفیت نامطلوب وادار می کند.
• با آب شدن یخبندان های دائمی، باکتری ها و ویروس های قدیمی موجود در آنها مجدد فعال می شوند. این میکروب ها می توانند انسان و حیوانات بسیاری را بیمار کنند. برای مثال دانشمندان میکروب هایی با قدمت بیش از 400.000 سال در آب یخ زده قدیمی پیدا کرده اند.

• آثار بر تنوع زیستی

گرم شدن زمین تاثیرات عمیق و گسترده ای بر روی اکوسیستم جهانی خواهد داشت و به صورت مستقیم و غیر مستقیم زندگی موجودات زنده را تحت الشعاع قرار می دهد. گرم تر شدن زمین باعث از بین رفتن زیستگاه ها و مختل شدن چرخه حیات موجودات مختلف می شود. الگوهای مهاجرتی حیوانات و پرندگان را تغییر می دهد. خیلی از حیوانات به دلیل افزایش هوا به سمت ارتفاعات یا شمال مهاجرت می نمایند، این موضوع فقط به معنای مهاجرت صرف نمی باشد، حیوانات از منطقه های استوایی به سمت قطب در حال کوچ می باشند. به بیان ساده آنها به دنبال آب و هوای مناسب هستند. این روند زمانیکه سرعت تغییرات آب و هوایی از سرعت مهاجرت گونه های مختلف بیشتر گردد، چالش برانگیز خواهد شد. به طور مثال پرندگان دو هفته زودتر تخم گذاری می کنند که این باعث می شود هنگام مهاجرت سن پرندگان حدود یک یا دو هفته بیشتر باشد در چنین شرایطی هنگام بازگشت و یا در طول سفر احتمال از بین رفتن پرندگان بیشتر شده و جمعیت آن ها کمتر می شود. بسیاری از حیوانات و گیاهان توانایی دوام در آب و هوای جدید را ندارند و به احتمال زیاد منقرض خواهند شد. آب و هوای گرم باعث می شود تا بسیاری از پاتوژن های بیماری زا گسترش یابند، بیماری هایی که فقط در استوا و اطراف آن بوده است، این موضوع هم به نوبه خود موجب از بین رفتن برخی از گونه ای گیاهی و حیوانی خواهد شد. به طوریکه برآورد می شود، که نیمی از گیاهان زمین و حدود یک سوم از حیوانات تا سال ۲۰۸۰ میلادی از بین بروند.

 

مقاله بالا اشاره کوتاهی بود به مباحث مربوط به سواد محیط زیست. ما در مدرسه وارلی تلاش کرده ایم که نکات کاملی در این زمینه برای شما در پیکج سواد محیط زیستی، گرد هم آوریم که در قالب کتاب وارلی و محیط زیست؛ چطور از محیط زیست حفاظت کنیم به همراه دفترچه برنامه ریزی و بازی فکری بزیستون برای شما دانش آموزان عزیز تهیه شده است و شما می توانید آن را از فروشگاه های معتبر در سراسر کشور و یا سایت دیجی کالا تهیه بفرمایید.